GS. Trần Thọ Đạt (Trường ĐH Kinh tế Quốc dân) nhận định
rằng thiệt hại kinh tế do đại dịch Covid-19 là rất nghiêm trọng, tuy
không dẫn đến tăng trưởng âm như nhiều nước, nhưng lại kéo dài đã 2 năm,
tạo đáy chữ U chứ không phái chữ V như nhiều nước. Do vậy, việc đề xuất
gói kích thích kinh tế mạnh hơn, nhanh hơn và hiệu quả hơn là cần thiết
để nền kinh tế thoát đáy bắt nhịp với đà phục hồi của kinh tế thế giới.
Hiện tại, mặc dù quy mô của chương trình hỗ trợ đang chờ Quốc hội phê
duyệt, nhưng những thông tin cơ bản đã được "lên sóng". Nhiều ý kiến cho
rằng chính sách tài khóa thời gian qua là khá "rụt rè" khi so sánh hỗ
trợ của ta tính theo tỷ trọng trên GDP là thấp hơn nhiều so với con số
10%, 20% thậm chí 40% của một số nước. Tuy nhiên, việc xem xét quy mô
của chương trình hỗ trợ vẫn cần thận trọng và phải đặt trong tổng thể
thâm hụt và "sức chịu đựng" của tình hình tài khóa hiện nay. Một điểm
lưu ý là với mức thâm hụt ngân sách khoảng 4% duy trì trong nhiều năm
qua, cán cân ngân sách của ta có thể đang tương đương với tình hình của
một số nước trong khu vực khi họ đã tung ra gói kích thích khá lớn trong
thời gian vừa qua.
Tiếp đến, theo GS. Trần Thọ Đạt, quy mô
gói hỗ trợ bao nhiêu cũng cần phải tính trên "nguồn" có thể huy động.
Bài toán xác định "nguồn" cần tìm đến những biến số, các yếu tố chắc
chắn trước mang tính cơ cấu lại ngân sách, các yếu tố bổ sung ngân sách
từ nguồn chủ động không phải vay, rồi mới đến các yếu tố vay nợ. Theo
đó, khoản chi thường xuyên hiện đang chiểm tỷ trọng hơn 60% ngân sách
cần được rà soát lại, cắt giảm các khoản không cần thiết như đi lại hội
họp, công tác nước ngoài,… Một nguồn quan trọng khác có thể huy động
được mà vẫn thường xuyên được coi là "chậm tiến độ" chính là thoái vốn
doanh nghiệp nhà nước. Tiến trình cổ phần hóa, tốc độ thoái vốn của các
doanh nghiệp nhà nước trên sàn hiện nay đang rất chậm, thường xuyên
không đạt kế hoạch đề ra. Nghịch lý đang diễn ra là trong khi nền kinh
tế, các doanh nghiệp đang khát vốn thì một lượng vốn lớn và tài nguyên
của các doanh nghiệp nhà nước đang được sử dụng chưa hiệu quả. Tiếp đến,
một kênh huy động nguồn đang khá thuận lợi hiện nay là vay từ các tổ
chức và định chế tài chính quốc tế. Mặc dù Việt Nam đã "tốt nghiệp" ODA
khi bước vào một giai đoạn phát triển mới với tư cách là nước có mức thu
nhập trung bình, những các nguồn tài chính chính thức khác lại gia tăng
và vẫn khá ưu đãi. Cuối cùng, mới tính đến phương án phát hành trái
phiếu chính phủ để tài trợ chương trình hỗ trợ.
Về cơ cấu ưu
tiên chi của gói hỗ trợ, ông Trần Thọ Đạt đề xuất do dịch bệnh vẫn đang
diễn biến phức tạp với các biến thể mới, ưu tiên dành ngân sách bổ sung
cho phòng chống dịch cần được đặt lên hàng đầu. Mặt khác, người dân và
doanh nghiệp đang kiệt quệ qua các đợt dịch kéo dài, do vậy cần dành một
tỷ lệ thích đáng của gói hỗ trợ dưới dạng tiền tươi thóc thật. Nếu hỗ
trợ tiền mặt cho tất cả người dân có thể bị xem là cào bằng thì cần khẩn
trương và mạnh dạn mở rộng hỗ trợ tiền mặt cho các đối tượng bị suy
giảm thu nhập, chứ không nên chỉ dừng lại ở việc hỗ trợ những đối tượng
giảm sâu thu nhập,… Thông qua hỗ trợ kịp thời tiền mặt, việc tăng tiêu
dùng từ người dân sẽ có tác động tức thì "theo số nhân chi tiêu", qua đó
giải tỏa hàng hóa cho doanh nghiệp trong bối cảnh sức mua đang khá yếu
hiện nay. Cần ban hành và thực thi khẩn trương các chính sách hỗ trợ
người lao động di cư phải thuê nhà nhằm tránh tình trạng đứt gãy nguồn
cung lao động khi trở lại trạng thái bình thường mới. Có thêm những
chính sách hỗ trợ mạnh mẽ hơn qua các kênh phi chính thức đối với đối
tượng người lao động di cư không có đăng ký và người lao động tự do
trong khu vực phi chính thức.
Ông Đạt nhấn mạnh rằng hỗ trợ tài
khóa không nhất thiết là một chiều tăng chi hỗ trợ. Trong bối cảnh hiện
nay, khi tính cấp bách của việc cần hỗ trợ kịp thời, hỗ trợ nhanh, việc
ưu tiên giảm chi phí như giảm thuế, phí (ví dụ giảm thuế môi trường với
xăng, dầu) cần được thực hiện nhanh và mạnh hơn. Chi phí và tổn thất
phát sinh do phòng chống dịch bệnh của doanh nghiệp đang gia tăng, tạo
ra gánh nặng rất lớn với các doanh nghiệp vốn đã kiệt sức do dịch bệnh
kéo dài, do vậy việc ban hành và thực thi các chính sách nhằm bình ổn
giá nguyên liệu đầu vào sản xuất, chi phí lưu thông, vận chuyển hàng hóa
là hết sức cần thiết. Tránh hỗ trợ dàn trải, bình quân, liều lượng hỗ
trợ thấp do dư địa không cho phép thực hiện bao phủ quá nhiều đối tượng.
Cùng với hỗ trợ theo diện rộng, trong giai đoạn phục hồi, các chính
sách hỗ trợ cần chọn lọc, tập trung hơn vào các doanh nghiệp có ảnh
hưởng lan tỏa quan trọng đến các khu vực khác trong nền kinh tế để tránh
tình trạng đổ vỡ dây chuyền trong nền kinh tế.
Theo GS. Trần
Thọ Đạt, hỗ trợ đầu tư công và đẩy nhanh tiến độ các dự án đầu tư công
là giải pháp đúng, song về quy mô cần xem xét kỹ. Nguồn lực của quốc gia
bao giờ cũng có hạn, nhất là trong bối cảnh ngân sách đang thâm hụt mà
vẫn phải "căng mình" để bơm thêm gói hỗ trợ, do đó việc tiền phải phân
bổ vào đâu để mang lại hiệu quả cao nhất, trả nợ trong tương lai chính
là lời giải của bài toán phân bổ tối ưu nguồn lực. Hỗ trợ đầu tư công
cần được xem xét về hiệu quả dài hạn, không chạy theo số lượng, không
"lấn át" đầu tư tư nhân (kể cả thông qua cạnh tranh nguồn tín dụng trong
nước), tạo hiệu ứng "lôi kéo" đầu tư tư nhân và hỗ trợ sự phát triển
của khu vực tư nhân trong nước.