Trường Đại học Kinh tế quốc dân vừa công bố báo cáo đánh
giá thực trạng công tác phòng, chống dịch Covid-19 và từ đó gửi đến
Chính phủ và các cơ quan chức năng những khuyến nghị chính sách khẩn cấp
nhằm tháo gỡ hai nút thắt lớn đang ảnh hưởng trực tiếp đến phát triển
kinh tế-xã hội của đất nước. Đó là nguy cơ đứt gãy chuỗi cung ứng và bảo
đảm an sinh xã hội.
Nguy cơ đứt gãy chuỗi cung ứng
Nhóm nghiên cứu của Trường Đại học Kinh tế quốc dân chỉ ra, việc thực
hiện giãn cách theo Chỉ thị 16, mô hình “ba tại chỗ” và “một cung đường
– hai điểm đến” một cách cứng nhắc tại nhiều địa phương đang gây khó
khăn lớn cho các doanh nghiệp cả về chi phí lẫn rủi ro kiểm soát bệnh
tật, sức khỏe và không gian ăn ở, do điều kiện vật chất đáp ứng “ăn” và
“nghỉ” không được thiết kế từ đầu.
Biện pháp kiểm soát lưu thông và quan niệm “hàng thiết yếu” ở các địa
phương khác nhau đã gây cản trở hoạt động vận chuyển và lưu thông hàng
hóa.
Cụ thể, doanh thu của các doanh nghiệp bị giảm sút, các đơn hàng suy
giảm và luân chuyển vốn khó khăn, năng lực giảm mạnh khi các khoản chi
bất thường do đại dịch tăng lên.
Giải pháp “1 cung đường 2 hay 3 điểm đến” cũng gây khó khăn cho doanh
nghiệp khi không phải tất cả lực lượng lao động đều nằm trên một cung
đường hay điểm đón. Nhiều lao động có trình độ cao tại các thành phố lớn
như Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Đà Nẵng… nơi bị phong tỏa
bị chốt chặt nên không thể đến nơi làm việc.
Chuỗi cung ứng mặt hàng chế biến chế tạo như điện, điện tử, máy móc
thiết bị… bị đứt gãy liên quan tới các khu vực bị nhiễm dịch mạnh, như
thành phố Hồ Chí Minh.
Chuỗi cung ứng mặt hàng thủy sản chịu tác động lớn do lao động bị
cách ly, giãn cách, còn chuỗi mặt hàng nông sản do đình chệ lưu thông,
thông tin thị trường và lao động lái xe. Việc nhiều vùng sản phẩm đến kỳ
thu hoạch mà không có đầu ra và khó vận chuyển gây ra đứt gãy.
Chuỗi cung ứng hàng dệt may bị đứt gãy do lao động bị giãn cách, điều
kiện sản xuất 3 tại chỗ, hay 1 cung đường 2 hoặc 3 điểm đón chưa phù
hợp với tất cả các địa phương khác nhau và bối cảnh dãn cách theo Chỉ
thị 16+.
Từ thực trạng này, nhóm nghiên cứu kiến nghị Chính phủ khẩn cấp chỉ
đạo các bộ ngành, địa phương thực hiện theo đúng tinh thần của Chỉ thị
16, bảo đảm vận hành thông suốt việc vận chuyển hàng hóa, nguyên vật
liệu sản xuất.
Cho phép các doanh nghiệp được phép sử dụng lao động đủ điều kiện an
toàn (tiêm đủ hai mũi vaccine hoặc xét nghiệm âm tính trong 72 giờ) cũng
như cho phép các lao động đủ điều kiện an toàn được quyền tham gia các
hoạt động kinh doanh bình thường. Đẩy nhanh việc tiêm vaccine tiến đến
miễn dịch cộng đồng đối với nhân lực logistics, nhân lực sản xuất và dân
cư toàn xã hội.
Thay thế cơ chế “luồng xanh” bằng cơ chế cho phép xe tự do di chuyển
các tuyến đường trục quốc lộ, tỉnh lộ và các tuyến đường chính (tuyến
đường xanh) nhưng quản lý chặt lái xe.
Mỗi địa phương tổ chức ngay vùng đệm là các trung tâm logistics để hạ
tải và luân chuyển hàng hóa cho nhu cầu của doanh nghiệp và cư dân địa
phương.
Xây dựng ứng dụng điện tử (App) “Nguồn lao động an toàn mùa dịch”
nhằm thông tin tuyển dụng và việc làm tạm thời tại các khu công nghiệp,
các tỉnh thành giúp cho các lao động “vùng xanh” có việc làm ngay, doanh
nghiệp đủ điều kiện sản xuất dễ tiếp cận nguồn lao động an toàn…
Trong dài hạn, cần phải có tư duy logistics ngay trong khâu hoạch
định, thực thi chiến lược phòng chống dịch Covid-19 nhằm bảo đảm đầy đủ,
đồng bộ và kịp thời các yếu tố vật chất và con người cho phòng chống
dịch Covid-19.
Đặc biệt, các chính quyền địa phương cần nhất quán với sự chỉ đạo của
Chính phủ và các bộ ngành Trung ương, bãi bỏ các quy định chống dịch
thực hiện thiếu thống nhất đang gây ra rào cản cho các doanh nghiệp sản
xuất kinh doanh và cung cấp dịch vụ trong quá trình cung ứng hàng hóa.
Doanh nghiệp phải là chủ thể cùng tham gia chống dịch
Thực trạng triển khai công tác bảo đảm an sinh xã hội cũng được Nhóm
nghiên cứu đánh giá còn nhiều hạn chế, bất cập, ảnh hưởng đến đời sống,
sức khỏe và niềm tin của nhân dân.
Nhiều lao động buộc phải nghỉ việc hoặc phải thỏa thuận ngừng việc,
giãn việc… nhưng không được hưởng chế độ kịp thời do các quy định hành
chính không thể thực hiện khi bị phong tỏa, cách ly.
Lao động chưa tham gia bảo hiểm xã hội đầy đủ hoặc có tham gia nhưng
doanh nghiệp vẫn nợ đóng bảo hiểm xã hội nên không được coi là đối tượng
hỗ trợ của Nghị quyết 68/NQ-CP và Quyết định 23/2021/QĐ-TTg.
Đáng lo ngại, nhiều lao động phi chính thức đã hoàn toàn mất sinh kế
khi các tỉnh/thành phố thực hiện giãn cách nhưng họ không là đối tượng
trong các quy định hỗ trợ hiện nay.
Nhiều người lao động phải điều trị và nghỉ cách ly do dương tính với
Covid-19 nhưng chưa được giải quyết chế độ ốm đau trong bảo hiểm xã hội
do không hoàn thiện được các thủ tục.
Trong khi đó, việc kéo dài thực hiện mô hình “ba tại chỗ” và “một
cung đường – hai điểm đến” tại các doanh nghiệp ảnh hưởng lớn tới đời
sống tâm lý, sức khỏe của người lao động...
Để nâng cao hiệu quả công tác an sinh xã hội trong thời điểm khó khăn
này, Nhóm nghiên cứu đề xuất Chính phủ yêu cầu các địa phương mời đại
diện doanh nghiệp tham gia Tổ tư vấn phục hồi kinh tế hoặc Tổ chống đại
dịch.
Khi địa phương tiến hành phong tỏa địa bàn, cần báo cáo với Chính phủ
cũng như thông tin tới các tỉnh, thành phố khác để cùng có kế hoạch ứng
phó kịp thời.
Chính phủ tiếp tục chỉ đạo Bộ Công thương và các bộ, ngành khác tiếp
tục hỗ trợ giảm giá điện, giảm tiền điện cũng như nước, viễn thông.
Xử lý tình trạng khẩn cấp bằng việc tạm thời sử dụng các quỹ an sinh
xã hội đang kết dư, như quỹ bảo hiểm thất nghiệp, quỹ công đoàn… để hỗ
trợ các đối tượng cần. Xem xét nâng mức hỗ trợ cho người lao động bị mất
việc làm khi giãn cách xã hội kéo dài.
Đối với chính quyền các địa phương cần tiếp tục rà soát toàn bộ lao
động trên địa bàn, đặc biệt là lao động tự do, người di cư không có chỗ ở
ổn định để kịp thời hỗ trợ về chỗ ăn, ở…
Bộ Y tế cần phối hợp với Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội xem xét
triển khai hỗ trợ tư vấn tâm lý cho lao động đang thực hiện “ba tại chỗ”
tại các doanh nghiệp qua hệ thống công tác xã hội ở địa phương và trong
hệ thống y tế. Đẩy mạnh hoạt động tư vấn, chăm sóc tại nhà cho người
dân có nguy cơ hoặc bị nhiễm Covid-19. Triển khai rộng hơn, hiệu quả hơn
mạng lưới bác sỹ gia đình.
Bên cạnh đó, cần có chính sách giảm, miễn thuế đối với các cơ sở kinh
doanh lưu trú, cho thuê căn hộ… tham gia vào việc bố trí chỗ ăn ở cho
người lao động, người bị lưu lại trên địa bàn mà không có nơi ở ổn định…