HIỂU ĐÚNG VỀ CHI PHÍ LOGISTICS
Quá
trình phân phối và lưu thông hàng hóa đã tồn tại cùng với sự ra đời và
phát triển của nền sản xuất hàng hóa. Vì vậy, các chi phí liên quan đến
các hoạt động trong suốt quá trình này thường là những chi phí cần
thiết, tất yếu. Đó là những chi phí bằng tiền mà các tổ chức cung ứng,
hay doanh nghiệp logistics chi cho các hoạt động chuyển đưa, cung ứng
hàng hóa từ nơi sản xuất đến nơi tiêu dùng cuối cùng. Trước đây, trong
ngành kinh tế cung ứng, kinh doanh thương mại ở nước ta và các nước từng
gọi là chi phí lưu thông - gắn liền với các khoản chi phí về vận tải,
dịch vụ bảo quản, giao nhận, chi phí quản lý hành chính, chi phí hao hụt
(hao hụt tự nhiên, hao hụt định mức, hao hụt trên định mức)… và nay gọi
là chi phí logistics.
Chi phí
logistics của doanh nghiệp cung cấp dịch vụ logistics (LSP) thực chất là
hoa hồng (chiết khấu) mà doanh nghiệp được hưởng từ cung ứng dịch vụ,
nhằm bù đắp các chi phí đã bỏ ra vừa phải đảm bảo một phần lợi nhuận cần
thiết để tái mở rộng kinh doanh logistics. Chiết khấu này thường được
tính bằng tỷ lệ phần trăm hay số tiền nhất định được hưởng trên một khối
lượng công việc dịch vụ cung ứng.
|
GS,TS. Đặng Đình Đào |
Việt
Nam hiện vẫn chưa có một bộ chỉ tiêu thống kê và thu thập dữ liệu thống
kê về logistics thống nhất, nên chúng ta khó tính toán và đánh giá
chính xác được các khoản chi phí này từ doanh nghiệp, để rồi tổng hợp
cho ngành và nền kinh tế.
|
Cũng
như các khái niệm logistics, hệ thống logistics, logistics doanh
nghiệp…, chi phí logistics hiện nay có nhiều cách tiếp cận nghiên cứu và
ý kiến khác nhau, từ quan niệm, phân loại, cơ cấu và nội dung chi phí…,
đặc biệt là phương pháp, cách tính chi phí logistics ở nước ta hiện nay
từ doanh nghiệp đến nền kinh tế quốc dân.
Là chi phí thực phát
sinh trong quá trình cung ứng hàng hóa của doanh nghiệp và nền kinh tế
quốc dân, chi phí logistics cần phải được tính đúng, tính đủ cho doanh
nghiệp, ngành và nền kinh tế quốc dân đã chi ra trong một khoảng thời
gian nhất định. Chúng ta không thể ước tính (chỉ ước tính khi chưa bước
vào kỳ kế hoạch), hay chỉ dựa vào phương pháp tính toán mang tính điển
hình từ một số chuỗi cung ứng trên hàng nghìn chuỗi, rồi quy ra cho toàn
bộ nền kinh tế quốc dân như hiện nay. Chính sách và giải pháp dựa trên
những căn cứ đó rất khó mà đi vào cuộc sống.
Như
trên đã đề cập, chi phí logistics là chi phí thực của các doanh nghiệp
trong quá trình cung ứng, nên cần phải tính đúng và tính đủ và cần tính
toán với cả chi phí logistics của doanh nghiệp logistics (LSP), chi phí
logistics của doanh nghiệp sản xuất (liên quan đến logistics đầu vào và
logistics đầu ra) và chi phí logistics của toàn nền kinh tế quốc dân
(địa phương, thành phố…)
Đối với
các doanh nghiệp LSP, tổng chi phí logistics trong kỳ được tính bằng
cách tổng cộng các khoản chi phí về vận tải, chi phí dịch vụ bảo quản,
giao nhận, chi phí quản lý hành chính, chi phí hao hụt (hao hụt tự
nhiên, hao hụt định mức, hao hụt trên định mức…) và chi phí khác. Chi
phí logistics ở cấp doanh nghiệp được quản lý theo 4 chỉ tiêu: Tổng chi
phí logistics; Tỷ lệ phí logistics (cần tính đến loại hình dịch vụ
logistics hỗ trợ trong kinh doanh hàng hóa bán buôn, bán lẻ và kinh
doanh dịch vụ logistics); Mức giảm phí logistics và Nhịp độ giảm phí
logistics.
Đối với doanh nghiệp
sản xuất, chi phí logistics được tính cho logistics đầu vào và đầu ra và
luôn nằm trong cơ cấu giá bán sản phẩm của doanh nghiệp. Ở nhiều nước,
theo tính toán của các nhà kinh tế, chi phí này thường chiếm 21% cơ cấu
giá bán.
Đối với tổng chi phí
logistics trong nền kinh tế quốc dân, chi phí này thường được tính bằng
cách tổng cộng chi phí logistics của tất cả các doanh nghiệp trong nền
kinh tế (địa phương, thành phố, vùng…), từ đó so với GDP để biết tỷ lệ
phí. Đáng tiếc hiện nay, nước ta vẫn chưa tính toán theo cách này, từng
doanh nghiệp logistics hay doanh nghiệp sản xuất thì tự tính theo cách
của mình, còn nền kinh tế quốc dân lại dựạ vào nghiên cứu tư vấn điển
hình theo 12 chuỗi. (Ví dụ, chi phí logistics so với GDP của Việt Nam
năm 2015: 10-12%; năm 2016: 21-25%; năm 2017: 18-20%; năm 2018: 20,9-25%
và năm 2020 là 16,8%. Bình quân thế giới là 10,7% - tổng hợp của tác
giả). Rõ ràng là tính thuyết phục có vấn đề và khó phản ảnh đúng thực tế
chi phí logistics Việt Nam và các khoản chi phí logistics của doanh
nghiệp bỏ ra để từ đó có các chính sách và giải pháp giảm chi phí
logistics phù hợp trong bối cảnh hiện nay.
Tại Chỉ thị số 21/CT/2018/TTg, ngày 18/7/2018 về “Đẩy mạnh triển khai các các giải pháp nhằm giảm chi phí logistics,kết nối hiệu quả hệ thống hạ tầng giao thông”,
Thủ tướng Chính phủ giao các bộ, ngành và địa phương, theo chức năng và
nhiệm vụ được giao, có chương trình cụ thể thực hiện kế hoạch hành động
nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển dịch vụ logistics Việt Nam
đến năm 2025 (được Thủ tướng Chính phủ ban hành tại Quyết định số
200/QĐ/TTg, ngày 14/02/2017). Cũng trong Chỉ thị số 21, Thủ tướng Chính
phủ giao Bộ Kế hoạch và Đầu tư “Xây dựng hệ thống chỉ tiêu thống kê và thu thập dữ liệu thống kê về logistics”.
Tiến trình xây dựng hệ thống chỉ tiêu thống kê và thu thập dữ liệu
thống kê về logistics vẫn chưa hoàn tất, hiện đang được Tổng cục Thống
kê, Bộ Kế hoạch và Đầu tư xây dựng. Hy vọng lĩnh vực logistics Việt Nam
sớm có một hệ thống chỉ tiêu thống kê và thu thập dữ liệu thống nhất để
quản lý và đánh giá các hoạt động của mình, còn cơ quan quản lý từ doanh
nghiệp, ngành đến nền kinh tế quốc dân có thể tổng hợp được các báo cáo
thống kê logistics đầy đủ, chính xác hơn chi phí logistics ở Việt Nam.
GIẢI PHÁP GIẢM CHI PHÍ LOGISTICS TẠI VIỆT NAM
Nhiều
chuyên gia, nhiều tham luận đã nêu kiến nghị cần giảm chi phí logistics
ở nước ta, vì chi phí này đang cao hơn nhiều so với các nước và đang là
gánh nặng cho các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh.
Tuy
nhiên, khi nói đến chi phí logistics và biện pháp giảm phí, thường
chúng ta không tách bạch rõ ràng là chi phí logistics của doanh nghiệp
LSP, hay chi phí logistics của doanh nghiệp sản xuất - kinh doanh, hay
là của toàn nền kinh tế quốc dân? Việt Nam hiện vẫn chưa có một bộ chỉ
tiêu thống kê và thu thập dữ liệu thống kê về logistics thống nhất, nên
chúng ta khó tính toán và đánh giá chính xác được các khoản chi phí này
từ doanh nghiệp để rồi tổng hợp cho ngành và nền kinh tế. Vì vậy, câu
chuyện giảm chi phí logistics cho doanh nghiệp LSP, doanh nghiệp sản
xuất, xuất khẩu… kéo theo đó là giảm chi phí logistics cả nước luôn là
vấn đề thời sự, cần giải pháp phù hợp để xử lý.
Đối với doanh nghiệp logistics
Đây
là doanh nghiệp chuyên cung ứng dịch vụ logistics để hưởng thù lao
(chiết khấu) và là nguồn thu nhập của chính các doanh nghiệp này. Nhưng
để có thù lao hay nguồn thu từ hoạt động cung ứng, bản thân doanh nghiệp
phải bỏ ra, hay chi trả các khoản chi phí như đã nói ở trên và sau khi
đã trừ các khoản chi phí, thuế… mới là lợi nhuận của doanh nghiệp kinh
doanh logistics. Thù lao dịch vụ cung ứng hay chiết khấu chính là giá
dịch vụ trong cung ứng và giá này cũng phải tuân theo quy luật của thị
trường. Cho nên, chi phí logistics cao hay tự bản thân doanh nghiệp LSP
đẩy chi phí logistics lên cao, nhằm tăng thu nhập thì sẽ mất khách hàng,
mất thị trường, cuối cùng là tự mình làm giảm sức cạnh tranh. Ví dụ
điển hình là giá dịch vụ vận tải hành khách đường sắt quá cao, trong khi
dịch vụ đi kèm yếu kém, giá thậm chí có lúc còn cao hơn cả giá vé máy
bay cùng chặng. Kết quả là hành khách quay lưng với đường sắt và chuyển
qua đi bằng phương tiện ô tô hay máy bay từ nhiều năm nay. Cho nên các
doanh nghiệp logistics tự thân phải phấn đấu giảm các khoản chi phí
logistics trong thành phần chiết khấu (thù lao) để giảm giá dịch vụ,
nhằm thu hút khách hàng và tăng lợi nhuận cho doanh nghiệp.
Theo
đó, quan điểm cho rằng, giảm chi phí logistics là giảm thu nhập của
doanh nghiệp logistics, nguồn thu và đóng góp của ngành logistics là
không chính xác. Theo chúng tôi, giảm chi phí logistics trong kinh doanh
dịch vụ logistics là để mở rộng thị trường logistics, thu hút khách
hàng và nâng cao sức cạnh tranh, tăng hiệu quả theo quy mô cho các doanh
nghiệp logistics. Biện pháp để giảm chi phí logistics cho các doanh
nghiệp LSP là tập trung phấn đấu giảm từng khoản mục chi phí liên quan
đến chi phí vận tải, chi phí dịch vụ bảo quản, giao nhận, chi phí quản
lý hành chính, chi phí hao hụt (hao hụt tự nhiên, hao hụt định mức, hao
hụt trên định mức…) và chi phí khác… Đặc biệt, giảm chi phí logistics
đối với loại hình doanh nghiệp này cần tập trung giảm chi phí vận tải,
bởi chi phí này chiếm tới 60%-70%. Cách giảm có thể bằng giải pháp tối
ưu hóa khâu vận chuyển bằng phương pháp ghép mối trong cung ứng giữa các
điểm cung ứng hàng và các điểm nhận hàng, đảm bảo tổng quãng đường vận
chuyển ngắn nhất (Smin) và quãng đường vận chuyển bình quân nhỏ nhất cho
doanh nghiệp (Sbq-min) thực hiện bằng các phần mềm chuyên quản lý
logistics.
Đối với chi phí logistics của các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh
Đây
là chi phí bằng tiền phát sinh từ các hoạt động logistics của doanh
nghiệp cho cung ứng đầu vào và đầu ra (tiêu thụ sản phẩm, xuất khẩu
hàng), là một bộ phận của giá bán sản phẩm. Vì thế, khi chi phí này càng
cao, càng làm cho doanh nghiệp bất lợi, làm giảm sức cạnh tranh của
chính doanh nghiệp. Ở các nước, chi phí này thường ở mức 21% giá bán
(trong khi phần lợi nhuận chỉ ở mức 4%), còn ở Việt Nam chưa thấy thống
kê, nghiên cứu nào công bố tỷ lệ là bao nhiêu. Tỷ lệ này cần được các
doanh nghiệp Viêt tính toán cụ thể, rõ ràng để có các giải pháp phấn đấu
giảm chi phí logistics đầu vào và đầu ra phù hợp, đồng thời Nhà nước
cần có chính sách để cải thiện môi trường logistics tốt hơn.
Đối
với chi phí logistics của doanh nghiệp sản xuất, cần phấn đấu giảm đồng
thời cả chi phí logistics đầu vào và chi phí logistics đầu ra trên các
thị trường. Ở đây, giải pháp quan trọng nhất để giảm các loại chi phí
logistics là tối ưu hóa các khoản chi phí phát sinh liên quan đến cung
ứng đầu vào và tiêu thụ sản phẩm của doanh nghiệp, gồm các giải pháp tổ
chức quản lý quá trình cung ứng các yếu tố đầu vào, giải pháp về kỹ
thuật, công nghệ và giải pháp nhân sự logistics, đặc biệt là giải pháp
đẩy mạnh thuê ngoài dịch vụ logistics, được coi là rất quan trọng, nhằm
giảm sâu chi phí logistics.
Đối với tổng chi phí logistics cả nước và mức phí logistics trên GDP
Những
chỉ tiêu này hoàn toàn phụ thuộc vào chi phí logistics từ chính các
doanh nghiệp LSP trong nền kinh tế. Chi phí logistics của các doanh
nghiệp LSP trong nền kinh tế mà càng cao thì tổng chi phí logistics cả
nước càng cao, từ đó làm cho mức phí logistics trên GDP cao. Phân tích
trên cho thấy rõ, khả năng giảm chi phí logistics của quốc gia, địa
phương… phụ thuộc vào việc giảm chi phí logistics của chính các doanh
nghiệp và cải thiện môi trường logistics hiện nay ở Việt Nam.
Ngành
logistics là một ngành kinh tế - kỹ thuật tổng hợp, liên ngành, luôn
gắn với một chuỗi các dịch vụ logistics xuyên suốt nhiều ngành, nhiều
lĩnh vực và nhiều địa phương. Vì vậy, phấn đấu giảm được chi phí
logictics phải có sự chung tay của nhiều ngành, nhiều địa phương và
nhiều lĩnh vực, bằng các giải pháp đồng bộ, phù hợp trước mắt và căn cơ
lâu dài trên cả 3 phương diện tổ chức quản lý, khoa học - công nghệ và
nguồn nhân lực logistics./.