Sự
bùng phát của đại dịch Covid 19 đã để lại hậu quả chưa từng có trên
toàn cầu nói chung và ảnh hưởng tiêu cực đến gần 90% doanh nghiệp Việt
Nam nói riêng. Trong bối cảnh đó, các công ty kiểm toán cũng chịu những
tác động đáng kể dẫn đến những sự thay đổi mang tính cốt lõi trong quá
trình kiểm toán báo cáo tài chính (BCTC).
Sự thay đổi trong phương
pháp kiểm toán, cách thức đánh giá rủi ro, cách thức thu thập bằng
chứng kiểm toán… bắt nguồn từ những thay đổi trong chính sách của nhà
nước; sự dịch chuyển trong chiến lược kinh doanh; quản trị rủi ro và
kiểm soát nội bộ của các doanh nghiệp.
Xét về mặt bản chất, cuộc
kiểm toán BCTC được diễn ra với 3 giai đoạn: chuẩn bị kiểm toán, thực
hiện kiểm toán và kết thúc kiểm toán. Trong mỗi giai đoạn của cuộc kiểm
toán, các công việc được kiểm toán viên (KTV) thực hiện đã có những thay
đổi đáng kể từ sự ảnh hưởng của dịch bệnh.
|
|
Do
dịch bệnh bùng phát ở nhiều khu vực trên cả nước đã làm cho nhiều hoạt
động kinh doanh được vận hành dưới mức bình thường, sự sụt giảm trong
nguồn thu của các doanh nghiệp của nền kinh tế, lạm phát tăng cao đã làm
cho các nhân tố tác động đến rủi ro gia tăng. Tính từ thời điểm cuối
năm 2021, sự xuất hiện của biến thể Omicron với tốc độ lây lan chóng mặt
đã làm ảnh hưởng lớn đến đời sống và công việc của người lao động. Số
lượng nhân viên nghỉ làm vì bị nhiễm bệnh có thể gây ra những lỗ hổng
lớn trong qui trình kiểm soát nội bộ, từ đó làm gia tăng các sai phạm
trọng yếu trong các hoạt động của doanh nghiệp. Do đó, KTV cần lưu ý khi
thiết kế các thủ tục kiểm toán phù hợp để đánh giá những rủi ro tiềm ẩn
trong hoạt động kinh doanh và rủi ro hình thành từ những những chốt
kiểm soát bị thiếu hụt trong qui trình kiểm soát nội bộ của khách thể
kiểm toán.
Trách nhiệm của KTV là đưa ra ý kiến kiểm toán về BCTC
xét trên các khía cạnh trọng yếu. Theo yêu cầu của chuẩn mực kiểm toán,
KTV xác định chỉ tiêu làm căn cứ xác định mức trọng yếu dựa vào: Các
khoản mục trên BCTC mà người sử dụng thường quan tâm; Đặc điểm hoạt động
kinh doanh của đơn vị được kiểm toán, đặc điểm ngành nghề và môi trường
kinh doanh mà đơn vị đang hoạt động; Cơ cấu sở hữu vốn của đơn vị được
kiểm toán và cách thức đơn vị huy động vốn và Khả năng thay đổi tương
đối của tiêu chí đã được xác định. Chẳng hạn, Tổng công ty hàng không
Việt Nam là một tổ chức niêm yết trên thị trường chứng khoán, khi kiểm
toán BCTC cho khách hàng này, KTV thường sử dụng chỉ tiêu gốc là lợi
nhuận trước thuế để tính mức trọng yếu vì sự ổn định của nó và sự quan
tâm của những người sử dụng thông tin trên BCTC. Tuy nhiên, đại dịch
covid 19 đã làm phá vỡ việc đạt được các mục tiêu chiến lược của
Vietnamairlines trong năm 2020 và 2021, cụ thể lợi nhuận trước thuế âm;
doanh thu sụt giảm mạnh so với nhiều năm trước đại dịch, vì vậy tiêu chí
xác định trọng yếu cần thay đổi để đảm bảo việc xác định nội dung kiểm
toán phù hợp với đối tượng kiểm toán hiện hành.
Theo qui định nghề
nghiệp, ý kiến KTV đưa ra cần dựa trên các bằng chứng kiểm toán đầy đủ
và thích hợp. Trong quá trình kiểm toán, KTV có thể sử dụng các kỹ thuật
thu thập bằng chứng kiểm toán linh hoạt để thực hiện công việc này. Tuy
nhiên, những khó khăn hình thành do sự ảnh hưởng từ đại dịch covid đã
làm cho việc sử dụng các bằng chứng kiểm toán trở nên khó khăn hơn.
Trong nhiều trường hợp, KTV có thể không được tiếp cận được với tài sản
của khách hàng để thực hiện kiểm kê như hạn chế trong việc đi lại hay
giãn cách xã hội theo chỉ thị của Nhà nước, điều này gây ra áp lực cho
KTV khi đánh giá sự tồn tại thực tế của những tài sản hữu hình. Một
trong những cách để hỗ trợ KTV trong trường hợp này là sử dụng công
nghệ, chẳng hạn KTV có thể sử dụng các phương tiện truyền dữ liệu từ xa
như video call, icount để đảm bảo KTV có thể theo dõi toàn bộ không
gian, quá trình theo dõi và kiểm đếm tài sản hữu hình không bị ngắt
quãng và trực quan nhất có thể.
Diễn biến của dịch bệnh và những
hệ lụy của nó có thể xuất hiện những điểm bất thường và rất khó dự đoán
sự ảnh hưởng của chúng đến hoạt động của các doanh nghiệp. Để đạt được
mục tiêu trong việc kiểm soát dịch bệnh hiện nay, các quốc gia như Trung
Quốc, Hàn Quốc, Anh, Hồng Kông, Việt Nam… đã thực hiện khá nhiều các
biện pháp để hạn chế sự lây lan của dịch bệnh, mặt trái của những biện
pháp này là sự thiếu hụt trong dòng tiền hay đứt gãy chuỗi cung ứng có
thể ảnh hưởng đến khả năng hoạt động liên tục của nhiều doanh nghiệp.
Rủi ro kiểm toán hoàn toàn có thể xảy ra khi KTV đưa ra những nhận định
sai lầm về tình hình tài chính của đơn vị nếu đơn vị được kiểm toán
không phản ánh đầy đủ các sự kiện sau kỳ ảnh hưởng đến BCTC, không
thuyết minh đầy đủ các sự kiện sau kỳ và đặc biệt là khả năng hoạt động
liên tục của tổ chức. Khi cung cấp các dịch vụ đảm bảo, KTV không chỉ
hướng đến lợi ích của khách hàng, mà họ còn đảm bảo quyền lợi của tất cả
các bên khi sử dụng kết quả kiểm toán về BCTC. Để có thể đưa ra những
nhận định xác đáng tính đến thời điểm lập báo cáo kiểm toán, KTV cần xem
xét và đánh giá đầy đủ các thông tin thuyết minh liên quan đến các sự
kiện hoặc điều kiện có thể dẫn đến nghi ngờ đáng kể về khả năng hoạt
động liên tục đặc biệt là các cam kết và nghĩa vụ tiềm tàng.
Vấn
đề cuối cùng cần được đề cập đó là các lưu ý cần được trình bày trên báo
cáo kiểm toán. Theo yêu cầu của chuẩn mực kiểm toán, KTV cần trình bày
các thông tin thuộc đoạn “Vấn đề khác” hay “Vấn đề cần nhấn mạnh” nhằm
thu hút sự chú ý của người đọc đến các nội dung mà theo xét đoán nghề
nghiệp của KTV có ảnh hưởng trọng yếu đến quyết định của người dùng
thông tin. Tính từ năm 2020 cho đến nay, sự ảnh hưởng không chắc chắn
hoặc những ảnh hưởng đáng kể của đại dịch Covid 19 đã gây ra thiệt hại
về kinh tế đến nhiều doanh nghiệp. Vì vậy, KTV cần thận trọng xét đoán
và đưa ra những lưu ý trên kết luận kiểm toán giúp cho người đọc có
những thông tin đầy đủ và kịp thời để đưa ra những quyết định kinh tế
phù hợp.
Đại dịch covid 19 xảy xa và gây ra rất nhiều hậu quả bất
ngờ cho toàn thế giới, và tính đến đầu tháng 3/2022, WHO vẫn chưa công
bố thời điểm đại dịch kết thúc, hơn nữa, trong tương lai có thể tiếp tục
xảy ra những dịch bệnh mới. Do đó, để chủ động sẵn sàng đối phó với
những ảnh hưởng đó, KTV cần thiết lập các phương án kiểm toán phù hợp để
đạt được những mục tiêu đã đề ra.
Nguyễn Thị Lan Anh - Nguyễn Thị Mỹ
Trường Đại học Kinh tế Quốc dân