Kinh tế số mang lại phúc lợi lớn, nhưng giá trị thị trường chưa được xác định
Trước
hết, kinh tế số tạo ra phúc lợi mà kinh tế học truyền thống đã không
tính đến, như các dịch vụ thông tin và dữ liệu miễn phí Wikipedia, dịch
vụ email như Gmail, và bản đồ kỹ thuật số như Google Maps. Các sản phẩm
này đều có giá trị kinh tế khổng lồ, các dịch vụ mang lại phúc lợi rất
lớn, tuy nhiên lại không được tính trong hệ thống tài khoản quốc gia vì
GDP chỉ đo lường giá trị tiền tệ của tất cả các hàng hóa cuối cùng theo
một mức giá nhất định. Xét theo quan điểm kinh tế học truyền thống, có
một nghịch lý là kinh tế số đang tạo ra rất nhiều dịch vụ có giá trị
cao, nhưng gần như không có chi phí - và đặc biệt là có chi phí cận biên
bằng không.
Dữ liệu đang trở thành nhân tố sản xuất quan trọng
Khoảng
20 năm cuối của thế kỷ XX được coi là thời kỳ bùng nổ các nghiên cứu về
mô hình tăng trưởng, trong đó các nhân tố kinh tế bao gồm: vốn vật
chất, lao động, vốn con người, và tiến bộ kỹ thuật được coi là những
nguồn cơ bản. Các nhà kinh tế sau đó cũng đã cố gắng lượng hóa và đưa
vào mô hình các nhân tố phi kinh tế như yếu tố văn hóa – xã hội, thể chế
và sự tham gia của cộng đồng,… Đã có những nỗ lực xây dựng một mô hình
đầu tư tân cổ điển tổng quát với vốn vật chất, lao động và hai loại vốn
vô hình (kiến thức và vốn thương hiệu) làm đầu vào. Nghiên cứu thực
nghiệm này cũng đã cho thấy tầm quan trọng của vốn vật chất đối với giá
trị công ty đã giảm trong những thập kỷ gần đây, trong khi vốn tri thức
đã tăng lên, đặc biệt là trong các ngành công nghiệp công nghệ cao. Mức
độ quan trọng ngày càng tăng này của các yếu tố vô hình cho thấy cần
phải đo lường và đánh giá phù hợp hơn tác động của tài sản vô hình tới
tăng trưởng.
Trong nền kinh tế số, dữ liệu và khả năng phân tích
dữ liệu đang ngày càng trở thành nhân tố sản xuất quan trọng, tuy nhiên
rất khó để đo lường chính xác giá trị của tài sản vô hình ngoài việc xác
định sự tồn tại của chúng. Do vậy, một thách thức đặt ra đối với các mô
hình hàm sản xuất truyền thống là làm thế nào để kết hợp được yếu tố
"dữ liệu" với các yếu tố truyền thống, đặc biệt là vốn nhân lực, vốn con
người, để đánh giá được đầy đủ và chính xác hơn các nguồn tăng trưởng
và đóng góp của từng nhân tố.
Kinh tế số giảm chi phí giao dịch trên thị trường, đặc biệt là thị trường tài chính
Một
tính năng đặc biệt khác của nền kinh tế số là thông tin luôn có sẵn ở
khắp mọi nơi, do vậy giả thuyết về thông tin bất đối xứng của kinh tế
học truyền thống không còn phù hợp trong kỷ nguyên dữ liệu lớn khi đã có
những thay đổi đáng kể trong thu thập và đánh giá thông tin. Chi phí
thu thập và tìm kiếm thông tin trên thị trường tài chính đã giảm đáng kể
và việc thu thập dữ liệu tín dụng đã chuyển từ truy xuất thông tin thụ
động sang thu thập thông tin chủ động. Những đột phá này đã dẫn đến sự
ra đời của của công nghệ tài chính (Fintech), được xác định là một đột
phá quan trọng trong việc nâng cao tính bao trùm của thị trường, chẳng
hạn P2P, mobile money,… cho phép các công ty tài chính cung cấp tín dụng
cho những bộ phận dân cư chưa được phục vụ trước đây. Như vậy, những
khoảng trống và bất đối xứng thông tin vốn tồn tại ở hầu hết các mô hình
kinh tế truyền thống đang được loại bỏ một phần và xuất hiện các thị
trường chưa từng tồn tại trước đây, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh
tế toàn diện.
Các siêu nền tảng số phát huy hiệu quả hơn trong việc khớp cung-cầu
Sự
hình thành eBay chỉ đơn giản là do người mua và người bán không thể tìm
thấy nhau, nhưng trên World Wide Web, điều này được khắc phục. Các nền
tảng số lớn ngày nay đã nắm được đặc điểm cơ bản này của thị trường, từ
đó tạo ra cách để người mua và người bán khớp được cung-cầu. Nhờ các nền
tảng lớn đang phát triển rất mạnh mẽ, khoảng cách thông tin giữa người
mua và người bán đã được thu hẹp. Nhiều "ngân hàng" bây giờ chỉ có một
vài nhân viên nhưng lại đang quản lý hàng triệu khoản vay nhỏ, là những
khoản vay mà các ngân hàng truyền thống gặp nhiều hạn chế trong tiếp
cận. Dữ liệu đã trở thành tài sản thế chấp mới.
Dữ liệu làm gia tăng ngoại ứng thông tin tích cực và cải thiện phúc lợi xã hội
Kinh
tế số đã tạo ra hiệu ứng bên ngoài tích cực, vì thông tin của một cá
nhân có thể được sử dụng cho người khác, tạo nên ngoại ứng thông tin
công cộng hữu ích và cải thiện phúc lợi xã hội cho tất cả mọi người. Nền
kinh tế trong đại dịch là một ví dụ hoàn hảo của ngoại ứng thông tin
tích cực. Trong đại dịch COVID-19, vị trí được xác định nhờ kỹ thuật số
có thể được sử dụng để ước tính xác suất lây nhiễm và một số nước đã sử
dụng dữ liệu để chỉ ra mức độ rủi ro của một cá nhân. Lợi ích kinh tế ở
đây là việc có được một phương án di chuyển an toàn hơn, do đó làm giảm
tác động kinh tế của các chính sách giãn cách. Có nhiều ví dụ khác về
gia tăng phúc lợi, chẳng hạn như trong chăm sóc sức khỏe, trí tuệ nhân
tạo dưới dạng nhận dạng hình ảnh được sử dụng rộng rãi để chẩn đoán cho
các nhóm dân cư vùng sâu, vùng xa. Dữ liệu ngày càng có vai trò quan
trọng trong việc cải thiện phúc lợi xã hội bằng cách hỗ trợ quá trình ra
quyết định và thực thi chính sách. Nhờ phân tích dữ liệu lớn, chính phủ
có thể thay thế hoặc thậm chí dừng thực thi các chính sách không hiệu
quả ở mọi giai đoạn và cải thiện hiệu quả của việc hoạch định chính
sách.
Tuy nhiên, vai trò ngày càng tăng của dữ liệu cũng là nguồn
gốc của những thách thức đối với thị trường và phúc lợi xã hội do nền
kinh tế số mang lại.